Το Night Of The Living Dead είναι το απέθαντο αριστούργημα του George A. Romero.

by Αντρέι Κοτσεργκίν 

Το 1968 ο νεαρός , άπειρος και παντελώς άγνωστος σκηνοθέτης George A. Romero μας σύστησε μέσα από τις κινηματογραφικές οθόνες σε μια ασπρόμαυρη και πεινασμένη για ανθρώπινη σάρκα απειλή που έμελλε να αλλάξει για πάντα τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμασταν τις ταινίες τρόμου μέχρι τότε.

Το Night Of The Living Dead μέχρι και σήμερα περιπλανιέται σαγηνευτικά τρομαχτικό μέσα στην κινηματογραφική ιστορία και παραμένει το απέθαντο αριστούργημα ενός άκρως επιδραστικού και λατρεμένου σκηνοθέτη.

 

Στα 60s ο κινηματογράφος τρόμου ζούσε ακόμη την ‘Ατομική εποχή’ κάτι που σήμαινε ότι η πλειοψηφία των ταινιών της εποχής είχε να κάνει με τις εισβολές εξωγήινων πλασμάτων στον πλανήτη μας. Το άτυπο αυτό κινηματογραφικό status quo θα άλλαζε εντελώς απρόσμενα και ριζικά όταν τρεις νεαροί, φιλόδοξοι αλλά και βαριεστημένοι διαφημιστές αποφάσιζαν να κάνουν την πρώτη τους αληθινή ταινία.

Οι φίλοι και συνεργάτες John Russo, Russel Streiner και George Romero είχαν ένα αρκετά απλό αλλά και φιλόδοξο σχέδιο.Ήθελαν να κάνουν μια μεγάλου μήκους ταινία τρόμου με σκοπό να τα κονομήσουν από την ‘δίψα της βιομηχανίας για το παράξενο’ σύμφωνα με τα λεγόμενα του τελευταίου. Και για να το επιτύχουν αυτό αποφάσισαν να κοπιάρουν την νουβέλα  I Am Legend του συγγραφέα Richard Matheson. Ευτυχώς στην πορεία αποφάσισαν να κάνουν μερικές αλλαγές που αποδείχτηκαν καθοριστικές για την επιτυχία της ταινίας τους.

Ο Russo αποφάσισε αντί για τα πλάσματα του βιβλίου που θυμίζουν βαμπίρ, να γράψει ένα σενάριο στο οποίο οι ‘νεκροί’ δεν θα πεθαίνουν και θα συνεχίσουν να τριγυρνάνε ανάμεσα στους ζωντανούς και να πεινάνε για ανθρώπινη σάρκα. Αυτή η αλλαγή έδωσε μια έντονη δημιουργική ώθηση στον Romero που δεν ήθελε το φιλμ του να στιγματιστεί  ως ξεδιάντροπη αντιγραφή του I AM LEGEND.

Τελικά το Night Of The Living Dead όχι μονάχα δεν υπέπεσε στην κατηγορία της ‘φτηνής αντιγραφής’ αλλά αντίθετα θεωρήθηκε τόσο πρωτοπόρα ταινία για την εποχή της που κατέληξε να ορίσει ένα ολόκληρο νέο κινηματογραφικό είδος.

 

 ‘It has been established that persons who have recently died have been returning to life and committing acts of murder.’ 

Το φιλμ του Romero μας σύστησε με τον πιο τρομαχτικό και παρανοϊκό τρόπο στα πλάσματα που όλοι πλέον γνωρίζουμε ως ‘ζόμπι’ και όμως η συγκεκριμένη λέξη δεν ακούγεται ούτε μια φορά κατά την διάρκεια της ταινίας.

Ο ίδιος ο σκηνοθέτης χαρακτήριζε τους απέθαντους περιπατητές του ως ‘ghouls’ παρόλο που ο όρος ‘ζόμπι’ υπήρχε πολύ πιο πριν έχοντας τις ρίζες του στην λαογραφία της Αϊτής. Ο Romero αποφάσισε να απομακρυνθεί από τις περίφημες βουντού πρακτικές που συνδέονταν παραδοσιακά με τον θρύλο των ζόμπι και απέδωσε την ύπαρξη των ζωντανών νεκρών του σε επιστημονικούς λόγους και συγκεκριμένα στην ραδιενέργεια που ήρθε στην ατμόσφαιρα μας από τον πλανήτη Αφροδίτη.

Για να φέρει τους ‘νεκρούς’ του στην ζωή ο σκηνοθέτης και το επιτελείο του, όντας περιορισμένοι από το φτωχικό μπάτζετ των 114.000 δολαρίων (τα οποία συνέλεξαν μόνοι τους) αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε μια σκηνοθεσία που κυριολεκτικά βασιζόταν στους αυτοσχεδιασμούς με αποτέλεσμα τα γυρίσματα να θυμίζουν περισσότερο … ανταρτοπόλεμο παρά σοβαρή κινηματογραφική παραγωγή.

Τα ‘σκηνικά’ της ταινίας αποτελούνταν από απομακρυσμένα τοπία και σπίτια σε απομονωμένες επαρχιακές περιοχές ενώ και τα ‘special effects’ μόνο ‘special’ δεν ήταν. Το αίμα των άτυχων θυμάτων που έπεφταν στα λαίμαργα σαγόνια των νεκροζώντανων ήταν σιρόπι σοκολάτας και οι σάρκες τους ήταν κομμάτια ψητού ζαμπόν και εντόσθια ζώων τα οποία ήταν μια γενναιόδωρη προσφορά ενός εκ των ηθοποιών ο οποίος ταυτόχρονα είχε δική του αλυσίδα κρεοπωλείων ! Το make-up των ‘νεκρών’ ήταν απλά μια λευκή πούδρα και αργότερα ο Romero είχε την έμπνευση να χρησιμοποιήσει κερί νεκροθάφτη ώστε να δώσει στα πληγωμένα ‘πτώματα’ του μια αίσθηση αποσύνθεσης.

Το πενιχρό μπάτζετ ανάγκασε τον Romero να προσλάβει άγνωστους ερασιτέχνες ηθοποιούς και να γυρίσει την ταινία του με ένα ασπρόμαυρο 35mm φιλμ. Και σε αυτά τα δυο στοιχεία οφείλεται κατά κύριο λόγο η επιτυχία του Night Of The Living Dead.

Όμως θα επιστρέψουμε σε λίγο σε αυτό το θέμα.

 

Το Night Of The Living Dead βγήκε στις αίθουσες την πρώτη μέρα του Οκτώβρη στο μακρινό, αγνό και ανέμελο 1968 και συντάραξε τους ανυποψίαστους θεατές που δεν είχαν ξαναδεί ποτέ τους κάτι παρόμοιο.

Οι κριτικοί διχάστηκαν από την ταινία και πολλοί από αυτούς την κατηγόρησαν για τα ‘αποτρόπαια ειδικά εφέ‘ , την μακάβρια αισθητική της και την νεκρική ατμόσφαιρα της. Λίγο καιρό μετά ακριβώς οι ίδιοι κριτικοί-κανίβαλοι κατάφεραν επιτέλους να χωνέψουν το ωμό γεύμα που τους σέρβιρε ο Romero και οι συνεργάτες του και σήμερα το φιλμ του θεωρείται ένα από τα πιο επιδραστικά αριστουργήματα στην ιστορία του κινηματογράφου τρόμου και όχι μόνο. ‘

Βλέποντας την μετέπειτα εξέλιξη του ‘ζόμπι’ κινηματογράφου και την τεράστια απήχηση και επιτυχία που γνωρίζουν τηλεοπτικές σειρές όπως το The Walking Dead πραγματικά φαντάζει αδιανόητο να σκεφτεί κανείς ότι η ταινιάρα του Romero έφαγε τόσο πολύ θάψιμο στην εποχή της. Από την άλλη όμως είναι και απολύτως λογικό. Το 1968 απλά ο κόσμος ΔΕΝ ήταν έτοιμος για τέτοιον τρόμο. Όμως αυτό σε καμία περίπτωση δεν εμπόδισε το διψασμένο για έντονες συγκινήσεις κοινό από το να παρακολουθήσει την ταινία. Το φιλμ παρά την έντονη αμφισβήτηση έγινε παγκόσμια εμπορική επιτυχία και η επίδραση που είχε μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια στο σινεμά αλλά και την pop κουλτούρα είναι απλά σπουδαία και αναμφισβήτητη. Και όμως δυστυχώς ο George Romero δεν επωφελήθηκε ιδιαίτερα από όλη αυτή την επιτυχία…

Λόγο ενός ανόητου τεχνικού λάθους τα πνευματικά δικαιώματα της ταινίας δεν κατοχυρώθηκαν σε κάποιον από τους συντελεστές με αποτέλεσμα η ταινία να αποτελεί ‘κοινό κτήμα’ και να μην χαρακτηρίζεται από νομικούς περιορισμούς σχετικά με την χρήση και την διανομή της. Με λίγα λόγια όχι μόνο αν κατεβάσεις την ταινία από κάνα Pirate Bay δεν θεωρείσαι παράνομος αλλά αν γουστάρεις μπορείς να την προβάλεις στον τοίχο της πολυκατοικίας σου δημόσια και να μην χρειαστεί να πάρεις άδεια από κανέναν…

Φυσικά όλο αυτό είχε ως αποτέλεσμα όλα αυτά τα χρόνια ο κάθε πικραμένος να προσπαθεί να εκμεταλλευτεί εμπορικά προς όφελος του το έργο του Romero χωρίς ο δημιουργός να παίρνει έστω και δεκάρα τσακιστή. Πραγματικά είναι αμέτρητες οι διάφορες εκδόσεις της ταινίας που έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς, πολλές μάλιστα είναι εντελώς απαράδεκτες, ενώ και οι αντιγραφές της ταινίας είναι επίσης συχνό φαινόμενο. Επίσης αν αναλογιστείς ότι μέχρι στιγμής το Night Of The Living Dead είναι, σύμφωνα με τα αρχεία του διαδικτύου, η πιο κατεβασμένη ταινία όλων των εποχών τότε πραγματικά καταλαβαίνεις πόσα λεφτά έχει χάσει ο σκηνοθέτης. Μάλιστα υπήρξαν μέχρι και ορισμένοι ηλίθιοι, πιθανότατα αποτυχημένοι σπουδαστές-σκηνοθέτες, οι οποίοι έπαιρναν την ταινία και απλά την μόνταραν με τον τρόπο που εκείνοι θεωρούσαν ‘σωστό’ ή ακόμα χειρότερα άλλαζαν το φινάλε με καμιά σκηνή που είχαν γυρίσει οι ίδιοι… Μιλάμε για τον κινηματογραφικό κανιβαλισμό σε όλο του το μεγαλείο.

Το 1990 ο ίδιος ο Romero προσπάθησε να ρεφάρει κάπως από την χασούρα και μαζί με τον επί χρόνια συνεργάτη του Tom Savini αποφάσισαν να κάνουν ένα remake της αυθεντικής ταινίας του 68. Το σκεπτικό του Romero ήταν ότι αν δεν το έκανε ο ίδιος θα το κάνε κάποιος άλλος τυχοδιώκτης ενώ ο Savini απλά ήθελε να έχει συμμετοχή επειδή λάτρευε την αυθεντική ταινία και το είχε άχτι που δεν είχε συνεργαστεί τότε με τον Romero. Τελικά ο Savini που είχε κάνει όνομα ως σπεσιαλίστας στα ειδικά εφέ, κασκαντέρ αλλά και ως ένας cult ηθοποιός κατέληξε να αναλάβει και χρέη σκηνοθέτη. Η ταινία δεν ήταν τίποτα το ιδιαίτερο μιας και ουσιαστικά πρόκειται για μια πανομοιότυπη μεταφορά της αυθεντικής ταινίας απλά αυτή τη φορά με χρώμα και με ένα διαφορετικό φινάλε. Το remake δεν είχε το παραμικρό στοιχείο αυθεντικότητας μιας και δεν πρόσφερε τίποτα το καινούργιο ενώ σε καμία περίπτωση δεν μπόρεσε να πιάσει την ατμόσφαιρα του κλασσικού φιλμ. Εμπορικά η ταινία με το ζόρι έβγαλε το μπάτζετ της και κάτι ψιλά παραπάνω και ο Savini χαρακτήρισε τα γυρίσματα ως ‘τον χειρότερο εφιάλτη της ζωή μου’ μιας και πλακωνόταν με τους παραγωγούς σε καθημερινή βάση. Πάντως προς τιμήν του ο George Romero το παραδέχτηκε ότι η όλη φάση ήταν απλά μια αρπαχτή. Την οποία κακά τα ψέματα είχε κάθε δικαίωμα να την κάνει.

Αυτό που αδυνατούσαν να καταλάβουν τότε οι Savini και Romero ήταν ότι το τελευταίο πράγμα που χρειάζονταν η ταινία τους ήταν το χρώμα…

Κατά καιρούς τόσο το κοινό όσο και οι κριτικοί έχουν εντοπίσει και επισημάνει διάφορους συμβολισμούς και αλληγορίες μέσα στην ταινία του 1968. Κάποιοι παρομοίασαν τις σκηνές κανιβαλισμού της ταινίας ως μια σάτιρα του σκηνοθέτη απέναντι στον καπιταλισμό. Άλλοι αντιλήφθηκαν τα ζόμπι ως μια κριτική του Romero για τον πόλεμο του Βιετνάμ. Ακόμα περισσότεροι υποστήριξαν ότι η επιλογή του σκηνοθέτη να προσλάβει έναν Αφροαμερικάνο ηθοποιό για πρωταγωνιστή σε συνδυασμό με το ωμό φινάλε της ταινίας όπου ο χαρακτήρας του τρώει μια σφαίρα στο κεφάλι από έναν αμερικανόβλαχο που μπορεί να τον πέρασε για ζόμπι αλλά μπορεί και όχι, είχε ένα έντονο μήνυμα ενάντια στον ρατσισμό της εποχής. Κάποιοι πιο ευφάνταστοι μάλιστα παρομοίασαν το τραγικό τέλος του χαρακτήρα με τις δολοφονίες των Αφροαμερικανών ακτιβιστών Martin Luther King και Malcolm X !

Η τραγική ειρωνεία είναι ότι ο Romero δεν στόχευε σε τίποτα από αυτά. Δεν είχε κάποιο βαθύ κοινωνικό μήνυμα ή κάποιον φιλοσοφημένο συμβολισμό που ήθελε να μας μεταδώσει και η επιλογή του πρωταγωνιστή Duane Jones δεν έγινε με βάση το χρώμα του δέρματος του αλλά επειδή ήταν ο μοναδικός σοβαρός και έμπειρος ηθοποιός που μπορούσε να προσλάβει η παραγωγή με το φτωχό της μπάτζετ. Το μόνο που ήθελε ο Romero ήταν να κάνει μια καλή και πετυχημένη ταινία τρόμου. Τώρα αν κατέληξε το Night Of The Living Dead να συμβολίζει όλα τα παραπάνω το γεγονός αυτό απλά πιστοποιεί την αξία της ταινίας και του δημιουργού της.

Από την άλλη ο Duane Jones μπορεί να πάρει τα εύσημα του ‘κινηματογραφικού ακτιβισμού’.  Εκείνη την εποχή το να έχει μια ταινία έναν Αφροαμερικανό πρωταγωνιστή ήταν φαινόμενο σπάνιο, μέχρι και αδιανόητο και για αυτό τον λόγο ο Duane φρόντισε να γίνουν αλλαγές στο σενάριο ώστε ο, αρχικά εντελώς απλοϊκός και λαϊκός, χαρακτήρας του να παρουσιαστεί μορφωμένος, ευρηματικός, δυναμικός και μαχητικός. Και όλο αυτό το πάθος αποτυπώνεται ιδανικά στην ερμηνεία του μιας και πραγματικά ανάμεσα σε ένα τσούρμο από λευκούς Αμερικανούς χαρακτήρες είναι ο μοναδικός που φαντάζει ικανός και άξιος για να επιβιώσει μέσα στο απέθαντο αυτό χάος που τους πολιορκεί. Η πλειοψηφία του cast αποτελούνταν από ερασιτέχνες ηθοποιούς οι οποίοι, εξαιτίας του γεγονότος ότι το σενάριο γραφόταν κυριολεκτικά στο πόδι κατά την διάρκεια των γυρισμάτων , αναγκάζονταν να αυτοσχεδιάσουν το μεγαλύτερο μέρος των σκηνών και τον διαλόγων τους. Αυτό λειτούργησε άκρως θετικά για την ταινία μιας και οι αντιδράσεις τους φαντάζουν εξαιρετικά ρεαλιστικές και τσοντάρουν τα μέγιστα στην ατμόσφαιρα της ταινίας.

Και στο τέλος για μένα προσωπικά αυτή ακριβώς η ατμόσφαιρα είναι που καθιστά το Night Of The Living Dead μια τόσο σπουδαία και διαχρονική ταινία και όχι το ‘κοινωνικό της μήνυμα’ που ο καθένας το αντιλαμβάνεται με τον τρόπο που θέλει. Εμένα εκείνο που μου μένει από την ταινία είναι η αίσθηση της πολιορκίας, της παράνοιας και της δυσπιστίας που κατακλύζει τους ‘ζωντανούς’ χαρακτήρες. Όπως σε κάθε σπουδαία ιστορία με ζόμπι δεν είναι οι νεκροί εκείνοι που πρέπει να τους φοβάσαι αλλά οι ίδιοι οι ζωντανοί οι οποίοι στην προσπάθεια τους να επιβιώσουν θα καταφύγουν στις πιο απρόβλεπτες και αψυχολόγητες ενέργειες πολλές εκ των οποίων κάτω υπό φυσιολογικές συνθήκες θα θεωρούνταν εγκληματικές ή κατακριτέες.

Και αυτή η ατμόσφαιρα δεν θα μπορούσε να είχε αποδοθεί με την ίδια επιτυχία αν το φιλμ είχε γυριστεί με χρώμα. Η ασπρόμαυρη εικόνα της αυθεντικής ‘Νύχτας των Ζωντανών Νεκρών’ ακόμα κατορθώνει να μας στοιχειώνει με μοναδικό τρόπο. Και ειδικά άμα την συγκρίνεις με μετέπειτα ταινίες όπως το Dawn Of The Dead (το παλιό, όχι το αξιόλογο remake του Zack Snyder) όπου μερικά ζόμπι απλά έχουν βαμμένη την μούρη τους…πράσινη τότε απλά δεν γίνεται να μην την εκτιμήσεις για πάντα.

Η αλήθεια είναι ότι ο Romero όσο και αν προσπάθησε ποτέ του δεν κατάφερε να ξεπεράσει αυτή την πρώτη ‘νύχτα’ και ας μας χάρισε στην συνέχεια μια ‘αυγή’, μια ‘μέρα’, ένα ‘ημερολόγιο’ των νεκρών του και πάει λέγοντας…

 

Πάντως την πιο καλή εξήγηση σχετικά με τους συμβολισμούς και τα κοινωνικά-πολιτικά μηνύματα της ταινίας του την έδωσε ο ίδιος ο σκηνοθέτης μερικά χρόνια αργότερα :

‘It was 1968, man. Everybody had a ‘message’. The anger and attitude and all that’s there is just because it was the Sixties. We lived at the farmhouse, so we were always into raps about the implication and the meaning, so some of that crept in’. 

Αυτός ήταν ο George Romero. Πάντα ειλικρινής και πάντα τίμιος. Ένας σκηνοθέτης που όρισε και καθιέρωσε ένα ολόκληρο κινηματογραφικό είδος, μας πρόσφερε πολλές αγαπημένες ταινίες, έθρεψε τις επόμενες γενιές δημιουργών, πολλοί εκ των οποίων κανιβάλησαν λαίμαργα και ξεδιάντροπα το έργο του, έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της pop κουλτούρας και που ποτέ του δεν έβγαλε χοντρά φράγκα από αυτό.

Μέχρι και το τέλος ο George A. Romero παρέμεινε ένας δημιουργός που πάλευε καθημερινά με νύχια και με δόντια να εξασφαλίσει ένα πενιχρό μπάτζετ για την επόμενη ταινία του. Και κάθε φορά που η βιομηχανία τον θεωρούσε ‘νεκρό’ επέστρεφε δριμύτερος ακριβώς όπως και οι απέθαντοι περιπατητές του.

 

‘I’ll never get sick of zombies. I just get sick of producers.’
-George A. Romero

❤